Giết con chim nhại

Xuất bản lần đầu năm 1960, ngay sau đó đoạt giải Pulitzer, được mệnh danh là một trong những tiểu thuyết hay nhất thế kỷ 20, từng được dịch ra 40 thứ tiếng và bán hơn 30 triệu bản trên thế giới. Cuối tháng 8 vừa qua, tác phẩm Giết con chim nhại (To Kill a Mockingbird) đã chính thức ra mắt độc giả Việt Nam.

Một chương u tối của lịch sử nước Mỹ

Lấy bối cảnh miền Nam nước Mỹ thập kỷ 60 của thế kỷ trước, nữ văn sĩ Mỹ Harper Lee đã khắc họa nên một mảnh đất đầy mâu thuẫn, căng thẳng về chủng tộc. Nhân vật chính của truyện, Tom Robinson, một người đàn ông da đen nghèo khổ đã bị vu khống là cưỡng hiếp Myella Ewell, một phụ nữ da trắng vốn đã chủ động mồi chài anh nhưng không thành nên vu cáo. Tom bị đem ra xét xử trước một bồi thẩm đoàn toàn người da trắng mang nặng tư tưởng phân biệt chủng tộc. Bị kết án oan ức, Tom đã bỏ trốn nhưng cuối cùng đã bị cảnh sát bắn chết.

Đề tài này không mấy xa lạ, có nhiều tác phẩm trước và sau này lấy nội dung tương tự. Trong bộ phim mới nhất của ngôi sao da đen Mỹ Denzel Washington cũng lấy bối cảnh miền Nam nước Mỹ (Texas) những năm 60, khán giả có thể chứng kiến các cuộc xét xử, thậm chí thiêu sống người da đen qua những phiên tòa kiểu như vậy.

Tuy nhiên, điều đã làm Giết con chim nhại trở nên nổi tiếng chính là cách mà Harper Lee đã thể hiện qua ngòi bút của mình. Bà đã khắc họa được sự thành kiến của những kẻ phân biệt chủng tộc tồn tại cả trong hệ thống cảnh sát và tòa án khiến người da đen không còn lối thoát dưới góc nhìn của một đứa bé 9 tuổi…

Nhưng câu chuyện không chỉ toàn một màu u ám, bên cạnh sự oan ức và tuyệt vọng của nhân vật chính, người đọc vẫn thấy được niềm hy vọng từ sự cảm thông và hiểu biết ở những đứa con của luật sư Atticus Finch. Nhân vật luật sư Atticus được đánh giá là một trong những sáng tạo đặc sắc nhất của tiểu thuyết Mỹ hiện đại.

Sống trong một xã hội phân biệt chủng tộc nhưng Atticus không ngả theo tư tưởng đó. Ông chấp nhận bào chữa cho Tom Robinson, một sự kiện gây chấn động lúc bấy giờ. Hình ảnh đẹp nhất của Atticus chính là cách mà ông đã dạy hai đứa con của mình.

Atticus đã nói với con rằng chúng có thể bắn bao nhiêu chim giẻ cùi xanh tùy thích nhưng không được giết con chim nhại. Vì chim nhại không bao giờ làm điều gì có hại, chúng mang đến niềm vui cho mọi người bằng tiếng hót từ tận trái tim. Thế nên, giết chim nhại là một tội ác. Ý nghĩa này được lặp đi lặp lại trong tác phẩm như thể hiện sự vô luân trong việc gán ghép và xử tội nhân vật chính vốn bị oan ức rõ ràng.

Đầu  tiên và cuối cùng

Giết con chim nhại là tác phẩm đầu tay và cũng là duy nhất của Harper Lee. Ngay khi tác phẩm ra đời, bên cạnh sự tôn vinh cùng những lời khen nồng nhiệt là không ít sự dè bỉu, chê bai thậm chí hăm dọa nhà văn do đã dám đụng đến một điều cấm kỵ. Nhất là thời điểm những năm 60 khi sự phân biệt chủng tộc còn khá nặng nề.

Chính vì thế nữ văn sĩ Harper Lee đã chọn lối sống ẩn dật, tránh xa những dèm pha của cuộc sống xung quanh, dù cuốn sách đã được phát hành đến hơn 30 triệu bản. Bà rời New York về sống ở Monroeville và im lặng suốt hơn 40 năm qua. Thậm chí, câu trả lời phóng viên của bà còn trở thành một huyền thoại: “Không chỉ bây giờ mà dù xuống địa ngục cũng không” (Not just no, but hell no).

Thậm chí, có lúc người ta còn tưởng bà đã chết như khi sách ra mắt tại Liên Xô năm 1977, người ta đã ca ngợi bà rằng: “Mặc dù không sống đến lễ sinh nhật lần thứ 50 nhưng kiệt tác của bà… sẽ mãi mãi thuộc về di sản văn học Mỹ”. Trong khi trên thực tế đến nay bà vẫn còn sống khá khỏe mạnh và vừa đón nhận Huân chương Tự Do do Tổng thống Mỹ trao tặng nhưng vẫn tiếp tục tránh né báo chí. Và một trong những bí ẩn lớn nhất của văn học vẫn tồn tại quanh Harper Lee, đó là vì sao bà không bao giờ viết tiếp.

Giết con chim nhại đã từng được chuyển thể thành phim và bộ phim này cũng nằm trong danh sách những tác phẩm điện ảnh hay nhất mọi thời đại. Sách cũng được đưa vào sách giáo khoa trong trường học Mỹ và được đánh giá là phản ánh trung thực, sống động nhất một phần trong lịch sử nước Mỹ hiện đại. Lời cảnh báo của tác phẩm về sự phân biệt đối xử không bao giờ cũ.